GIÁO LÝ NHÂN QUẢ

Việc một người sống thiện lành, biết tụng kinh niệm Phật và thí xả nhưng bất giác phiền não, đánh mất tịnh tín vào Tam bảo, nhân quả và tạo ra nhiều ác nghiệp thì thật đáng tiếc. Tuy nhiên, điều này lại rất dễ xảy ra vì phần lớn trong chúng ta đều phước mỏng, nghiệp dày nên chỉ cần một phút si mê, trái ý phật lòng sẽ khiến ta mất tự chủ, tạo cơ hội cho sân hận tung hoành, thiêu đốt công đức.

Tích lũy phước báo thiện lành cũng giống như tích cóp tiền bạc và tài sản. Dành dụm, chắt chiu rất khó nhọc trong suốt thời gian dài nhưng phung phí, làm thất thoát tài sản ấy thì rất dễ dàng, chóng vánh. Vì thế, muốn có phước báo ta phải gieo trồng, vun đắp và tưới tẩm mỗi ngày đồng thời luôn cảnh tỉnh để phòng tránh bão lũ hay hỏa hoạn phiền não cuốn trôi hoặc thiêu rụi.

Người ta sống ở trên đời không ai tránh khỏi lỗi lầm. Tất cả những sai lầm, tội lỗi của con người, dù lớn hay nhỏ, trong chừng mực nào đó đều có thể sửa sai, chuyển hóa được. Quan trọng là phải thức tỉnh, nhận ra những lầm lỗi của mình để từ bỏ, khắc phục, nguyện không tái phạm. Và tất nhiên, nhân quả luôn minh bạch, rõ ràng; ác nghiệp đã tạo ra thì ác báo sẽ khó tránh. Sám hối và phục thiện sau khi nhận thức rõ ràng về tội lỗi là điều hết sức quan trọng và cần thiết. Song có chuộc được lỗi lầm đã gây ra hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố vì quả dị thục vốn là điều bất khả tư nghị.

Theo giáo lý nhân quả, từ nhân đến quả là một tiến trình nhân – duyên – quả. Trong đó, không nhất định là nhân nào thì quả nấy vì các duyên (những nhân phụ-nghiệp mới) luôn tác động và chi phối mãnh liệt đến việc hình thành quả. Nhân tốt nhưng các duyên xấu thì có thể quả sẽ không tốt, ngược lại nhân xấu nhưng các duyên tốt thì quả sẽ ít xấu hơn. Ví như hạt giống tốt nhưng gieo trên ruộng xấu và chăm sóc kém thì không thể cho quả tốt được và hạt giống có thể không tốt mấy nhưng nếu được gieo trồng, chăm sóc kỹ lưỡng thì có thể cho quả khá tốt.

Do đó, vấn đề quan trọng là phải tạo ra nhiều nghiệp mới tích cực trong hiện tại (đóng vai trò duyên) để tác động làm chuyển hướng quả xấu. Trên căn bản vẫn là nhân ác thì sẽ cho quả ác nhưng nhờ sự hối cải, phục thiện chí thành của chúng ta (duyên tốt) thì có thể làm quả xấu chuyển hướng hoặc được giảm thiểu đi rất nhiều. Vì thế, một người sau khi làm ác, ngoài việc thành tâm sám hối ra cần phải làm thật nhiều việc công đức, phước thiện để tăng thêm duyên lành, nhờ đó mà quả báo sẽ nhẹ nhàng hơn.

Như đã nói, nhân quả là một tiến trình, những nhân tốt mà người ấy đã gieo trồng được trước đây vẫn không mất nhưng chưa chắc đã trỗ quả tốt vì có các nhân xấu (mất niềm tin vào nhân quả, nói và làm nhiều điều ác) ảnh hưởng, tác động vào. Và những nhân xấu đã làm kế đó cũng chưa hẳn tạo thành quả báo xấu nếu về sau biết chí thành ăn năn, chuộc lỗi, phục thiện. Quả báo luôn luôn trong tình trạng đang và sẽ đến, có thể ngay hiện tiền, trong nay mai hoặc lâu hơn nữa ở những đời sau. Quả báo ấy sẽ do nhân đã tạo tác cùng với duyên (nghiệp mới) đang hình thành trong hiện tại mà có tốt xấu khác nhau.

Nhân đã tạo trong quá khứ thì cố định nhưng quả ở tương lai thì có thể làm cho lệch hướng, thay.